Karahanlılar

[PessimisT_55]

KARAHANLILAR
Karahanlilar, daha önceki Türk devletlerinden farkli olarak, hükümdarlarin ve halkinin çogunlugunun Müslümanligi seçtigi ilk Türk-Islâm devletidir. Bu sebeple Türk tarihi içerisinde Karahanlilarin özel bir yeri ve önemi vardir. Hâkaniye ve Ilig-Hanlar adlariyla da anilan Karahanli Devleti, basta Karluklar olmak üzere Çigil, Yagma ve Tuhsi gibi Türk Boylarina dayaniyordu. Karluklar, Balasagun merkez olmak üzere Yedi-su bölgesinde bir devlet kurmuslardi. Karluk yabgusu, bagli bulundugu´ Uygur Hakanligi'nin 840 yilinda Kirgizlar tarafindan yikilmasi üzerine istiklâlini ilân etti. Kendisini Türk hakanlarinin yasal halefi sayan yabgu Karahan unvanini aldi.

Karahanlilarin ilk hükümdari olarak Bilinen Bilge Kül Kadir Han, Maverâünnehir'deki Sâmanî devleti ile mücadelelerde bulundu. Ogullarindan Arslan Han ulu hakan olarak Balasagun'da, Ogulcak Kadir Han ise Talas'ta oturdular. Kadir Han 893'te baskenti Kasgar'a nakletti. Bu dönemde yegeni Satuk Bugra Han Müslümanlarla temas kurdu ve Karahanli Devleti'nin basina geçince de Islâmiyet'i resmî din olarak kabul etti (920). Bu tarihten sonra Abdulkerim Satuk Bugra han adiyla anildi. Ancak Karahanli sinirlari içersindeki halkin tamamiyle Islâmiyet'i seçmesi Satuk Bugra Han 'in oglu Baytas zamaninda gerçeklesmistir.

Karahanli Hükümdari Ebu Nasr Ahmed zamaninda, kardesi Ilig Nasr tarafindan Samaniler devletine son verildi (999). Ebu Nasr Ahmed Abbasi halifesi tarafindan bir Islâm hükümdari olarak taninan ilk Karahanli hani olmustur. Karahanli Devleti'nin sinirlari Balasagun, Özkent ve Tarim Havzasi'nin bati kismi ile Karakurum daglari dolaylarina kadar genislemisti. Güneyde Gazneliler ile komsu oldular ve mücadele ettiler. Ancak hanedan arasinda çikan anlasmazlik neticesinde devlet Dogu ve Bati olmak üzere ikiye ayrildi (1042). Dogu Karahanlilarin basinda Tamgaç Bugra Han; Bati Karahanlilarin basinda ise Ahmet Arslan Han bulunuyordu.

Dogu Karahanli Devleti (1042-1211): Dogu Karahanli Devleti'nin sinirlari Kasgar, Fergana, Balkas gölü civarina kadar uzanmaktaydi. Devletin merkezi zaman zaman Balasagun, Talas ve Kasgar sehirleri olmustur. Dogu Karahanli Devleti'nin ilk hükümdari sayilan Tamgaç Bugra Han âdil ve dindar bir kisi olarak taninmaktaydi. Yusuf Has Hacib'in yazdigi Kutadgu Bilig bu hükümdara sunulmustur. Dogu Karahanli Devleti 1090 yilinda Selçuklulara baglandi. Devlet 1133 yilinda Mogol asilli Karahitaylarin hâkimiyetine girdi. Bu durum 1211'e kadar devam etti. Bölgenin tamami Cengiz Han tarafindan istilâ edildi.

Bati Karahanli Devleti (1042-1212):Bati Karahanlilarin sinirlari batida Aral gölünden doguda Çimkent ve Özkent'e kadar uzanmaktaydi. Devletin baskenti önceleri Özkent idi. Daha sonra Semerkant ve Buhara devletin merkezleri olmustur. Ilk hükümdarlari Ahmet Arslan Han idi.

Büyük Selçuklu Sultani Meliksah bir Karahanli prensesi ile evlenerek iki devlet arasinda akrabalik kurdu ve böylece Karahanlilari kendisine bagladi (1089).

Selçuklularin Katavan Savasi'nda yenilmesiyle beraber Bati Karahanlilar da Karahitay hâkimiyetine girmisti (1141). Harzemsahlar bölgedeki Mogol hâkimiyetine son vermis, son Karahanli hükümdari Osman Han'i da ortadan kaldirarak, bu devleti yikmislardir (1212).