Fiiller(Eylemler)

[elma sekeri]

FİİLLER(EYLEMLER)

Canlı ya da cansız tüm varlıkların yaptıkları iş veya kılışları,hareketleri,durumları ya da oluşları kişiye ve zamana bağlayarak anlatan sözcüklere “fiil” veya “eylem” denir.

Bu tanıma göre fiilleri eylem özelliklerine göre dört grupta toplayabiliriz.

* Hareket bildiren fiiller
* Durum bildiren fiiller
* İş veya kılış bildiren fiiller
* Oluş bildiren fiiller



3

İŞ VEYA KILIŞ BİLDİREN FİİLLER

Özneleri aktiftir.Nesne alırlar:almak,taşımak,kazmak,sevmek,görmek,bilmek,kırmak,temizlemek,yakalamak,an latmak,öğrenmek,öğretmek,çalışmak...

UYARI:fiilin nesne alıp almadığını anlamak için “neyi?”, “kimi?” soruları sorulur.Cevap veriyorsa nesne alıyor demektir.

vermek neyi?...parayı...(nesne alıyor)

sevmek kimi?...çocuğu...(nesne alıyor)


4

HAREKET BİLDİREN FİİLLER

Hareket edildiğini,hareket halinde olunduğunu bildiren fiillerdir.Özneleri aktiftir.Çoğunlukla nesne almazlar:yürümek,koşmak,gezmek,gezinmek,kalkmak,atlamak,uzanmak...


5

DURUM BİLDİREN FİİLLER

Bir durumu gösteren fiillerdir.Özneleri pasiftir.Nesne almazlar:yatmak,uyumak,durmak,ağlamak,gülmek,dinlenmek,oturmak...


6

OLUŞ BİLDİREN FİİLLER

Bir durumdan başka bir duruma geçişi bildiren fiillerdir.Eylem,öznenin iradesi dışında gerçekleşir.Nesne almazlar:sararmak,kızarmak,kararmak,daralmak,küçülmek,doymak,acıkmak,çirkinleşme k,genişlemek,kaynamak,kamburlaşmak...

UYARI :Fiillerin temel anlamları dışında çoğunun yan anlamları da vardır.bu nedenle bir fiil yukarıdaki sınıflamanın bazen birine bazen diğerine girebilir.

Annem pencereyi açtı. (kılış bildiriyor)

Hava bugün biraz açtı. (oluş bildiriyor)

İpi tutmak için uzandı.(hareket bildiriyor)

Dinlenmek için biraz uzandı.(durum bildiriyor)


7

FİİL ÇEKİMİ

Çekimlenmemiş filler mastar halindeki fiilledir:gitmek,yürümek,çalışmak...Çekimlenmiş fiiller ise fiilin zamana ve kişiye göre biçimlerdir:gidiyorum,yürümelisin,çalıştı... Fiil çekiminde fiilin kök anlamından başka üç anlamı daha vardır:

* Kip anlamı
* Zaman anlamı
* Kişi anlamı



8

FİİL KİPLERİ

Fiiller zaman ve anlam özelliklerine göre türlü eklerle değişik biçimlere girer.Bu biçimlerin her birine kip denir.

Türkçe’de dokuz kip vardır.Bunlar haber kipleri ve dilek kipleri olmak üzere iki grupta toplanır.Haber kiplerinde zaman anlamı vardır.Dilek kiplerinde zaman anlamı belirsizdir.Dilek kiplerinde dilek,şart,istek,gereklilik,emir gibi anlamlar vardır.


9

FİİL KİPLERİ

Haber Kipleri

* di’li geçmiş zaman kipi
* miş’li geçmiş zaman kipi
* şimdiki zaman kipi
* gelecek zaman kipi
* geniş zaman kipi




Dilek Kipleri

* Dilek-şart kipi
* İstek kipi
* Gereklilik kipi
* Emir kipi



10

Di’li geçmiş zaman kipi

Fiil tabanına –di eki getirilir.Bu ek ünlü uyumlarına ve ünsüz benzeşmesine göre sekiz biçime girer:-di,-dı,-du,-dü;-ti,-tı,-tu,-tü

di’li geçmiş zaman kipinde eylem önce bildiriş sonradır.Eylemin yapıldığı kesindir.geldi,kırdı,buldu...


11

Miş’li geçmiş zaman kipi

Fiil tabanına –miş eki getirilir.bu ek ünlü uyumlarına göre dört biçime girer:-mış,-miş,-muş,-müş

miş’li geçmiş zaman kipinde de eylem önce,bildiriş sonradır.eylemin yapıldığı kesin değildir.(başkasından duyulmuştur,doğru olmayabilir):vermiş,almış,olmuş...


12

Şimdiki zaman kipi

Fiil tabanına –(i)yor eki getirilir.Bu ek,fiil tabanı ünlü ile bitiyorsa –yor biçiminde,ünsüzle bitiyorsa –iyor,-ıyor,uyor,üyor biçiminde kullanılır.

Şimdiki zaman kipinde eylemle bildiriş aynı andadır.eylem başlamış,devam ediyor ve henüz bitmemiştir:uyuyor,biliyor,bakıyor...


13

Gelecek zaman kipi

Fiil tabanına –ecek eki getirilir.Bu ek büyük ünlü uyumuna göre –acak biçimine de girebilir.

Gelecek zaman kipinde bildiriş önce,eylem sonradır.Eylem henüz başlamamıştır:gidecek,çalışacak...


14

Geniş zaman kipi

Fiil tabanına –()r eki getirilir.Bu ek, fiil tabanı ünlüyle bitiyorsa –r biçiminde,ünsüzle bitiyorsa-ir,-ır,-ur,-ür,-er,-ar biçiminde kullanılır.

Geniş zaman kipi bütün zamanları kapsar; “her zaman” anlamı taşır:okur,bilir,alır...


15

Dilek-Şart kipi

Fiil tabanına –se eki getirilir.Bu ek büyük ünlü uyumuna göre –sa biçimine de girebilir.

Dilek-şart kipinde bazen dilek,bazen şart anlamı vardır.

“Allah acısa da bizi bu dertten kurtarsa!”(dilek)

“Biraz gayret etse o da başaracak.”(şart)


16

İstek kipi

Fiil tabanına –e eki getirilir.Bu ek,büyük ünlü uyumuna göre –a biçimine de girebilir.İstek anlamı içerir:gideyim,gidesin,gide,gidelim,gidesiniz,gideler.

UYARI:İstek kipinin 3.tekil ve 3. çoğul kişilerinin kullanım alanı çok dardır.Sadece dualarda ve dilek cümlelerinde kullanılır: “Allah senden razı ola!”, “Kolay gele!”, “Hayrola!”...


17

Gereklilik kipi

Fiil tabanına –meli eki getirilir.Bu ek,büyük ünlü uyumuna göre –malı biçimine de girebilir.Eylemin yapılmasının gerekli olduğu anlamını taşır:gitmeli,çalışmalı...


18

Emir kipi

Kip eki almaz;yani fiilin tabanı hiç ek almadığı zaman emir kipidir:gel,git,otur...

Emir kipinde,istek anlamıyla birlikte emir anlamı da vardır.Emir kipinin,diğer kiplerden farklı olarak 1.tekil ve 1.çoğul kişileri yoktur.Buna göre emir kipinin çekimi şöyledir:

1.tekil - 1.çoğul -

2.tekil git 2.çoğul gidin,gidiniz

3.tekil gitsin 3.çoğul gitsinler