Kâtip Çelebi

[PessimisT_55]

(1609-1657)
Yazar. Hacı Halîfe diye de tanınan yazarın asıl adı Musta­fa’dır. İstanbul’da doğdu. Abdullah isimli bir zâtın oğludur. Özel tahsil görerek yetişmiş, 1623′de Anadolu Muhasebesi Kalemi’ne kâtip olmuştur. 1624′de babası ile birlikte Tercan Seferi’ne katıldı. 1626 yılında, Bağdat seferinden dönerken babasını kaybetti. 1628-1629 yıllarında yeniden öğrenime başlayıp esaslı bilgiler elde etmiştir. 1633-34′de hacı oldu. Revan Seferi’ne katıldı (1634-35). Sonra İstanbul’a yerleşip eserlerini yazdı. İstanbul’da öldü, Zeyrek Camii civarına gö­müldü. Katip Çelebi, zekî, şuurlu, ağırbaşlı bir ilim adamı idi. Eserlerinin bir kısmını Arapça, bir kısmını da sâde Türkçe ile yazdı. Tarih, coğrafya, biyografiler, bibliyografi, otobiyogra­fi, ahlâk, tasavvuf, tıp, sosyoloji, etnoloji vb. sahalarda ya­zılmış pek çok eserin sahibidir. Arapça ve Farsça’nın yanı-sıra Fransızca, Lâtince ve İtalyanca biliyordu. Batı anlayışı­na uygun İlmî eserleri Türk toplumunun kafasını Batı’ya açan ilk önemli eserlerdir. Dünyâca tanınmış Türk büyüklerindendir.
Eserleri: 1. Cihan-nümâ [Coğrafyaya dâir. Dünyânın kıta­ları hakkında bilgi verir. Amerika’nın keşfinin Önemini, dün­yânın yuvarlaklığını, ülkelerin kısaca tarihini, bitki örtüsü İle .hayvanlarını anlatır. İbrahim Müteferrika tarafından 1732′de basıldı.], 2. Fezleke [Arapça yazılmış umumî tarih. 1592-1654 yılları arasında olan hâdiseleri inceleyen Osman­lı tarihidir.], 3. Takvîmü’t-tevârlh [Arapça, dünya târihi. İbra­him Müteferrika matbaasında basıldı. Batı dillerine çevrildi.], 4. TuhfetU’l-klbftr Iİ Esfari’l-blhar [ (= Deniz sefer­leri hakkında büyüklerin hediyeleri). Türk denizcilik tarihi. 1645-1656 yılları arasındaki deniz savaşları anlatılır. Türkçe’­dir. Müteferrika matbaasında basıldı.], 5. Düsturü’l-amel fî Islâhl’l-Halel [1653′de Osmanlı devlet hazînesinin karşılaş­tığı krizi önleme çarelerini anlatan eser. Şinasi tarafından Tasvlr-i Efkâr gazetesinde tefrika edildi (1863). Almanca’ya çevrildi.], 6. Keşfü’z-zünun [ (Zanları gideren kitap) Bibli­yografya kitabı. 20 yılda yazıldı. 15 bine yakın kitabın konu ve yazarları tanıtılır. Fransızca ve Lâtince’ye de çevrildi. Mil lî Eğitim Bakanlığı iki cilt hâlinde bastırdı (1941-1943). Türkçe’ye tercümesi gerekil olan kaynak eserlerdendir.7. MI-zânü’l-Hak fî İhtiyârİ’l-Ehakk [( = doğruyu seçmek için hak terazisi). Devrinde tartışılan dini, ahlâkî ve sosyal mesele­ler hakkındaki görüşlerini bulunduran kitap. O.Saik Gökyay tarafından önsöz ve açıklama ilâvesi ile yayımlandı (1972). ], 8. Tercüme-I Târlh-I Frengi, 9. Târih-i Kostantlniyye, 10. Irşâ-de’l-hayara İlâ Târihi’I-Yunan ve’r-rûm ve’n-nasara, 11. Sülle-mü’l-vüsûl İlâ Tabakatl’l-Fühül (hâl tercümesi kitabı, Arap­ça, yazma hâlinde), 12. Levâmİu’h-nûr fî Zulumât-ı Atlas Ml-nur (Mercator’un Lâtince kitabının tercümesi, yazma hâlin­de), 13. Tuhfetü’l-ahyâr fî’l-hikem ve’l-emsâl-ve’l-eş’âr (Çe­şitli konularda şiir, lâtîfe, bilgi; yazma hâlinde), 14. Muhtasar Câmlu’l-mütûn. Kâtib Çelebi hakkında en iyi kitap TTK yayımları arasında Katip Çelebi Hayatı ve Eserle­ri Hakkında İnceleme adı ile 1957′de çıktı.15. Ilhâmü’l-Mukaddes fî feyzi’l-akdes [M.Hamldul-lah, İslâm Tetkikleri Enstitüsü dergisinde neşretti (c. IV, 1971). ], 16. Dürer-I Münteşire ve Gurer-İ Münteşire, 17. Câ-mlü’l-mütûn min celİli’l-fünûn, 18. Recmü’r-racîm bî’s-sİn ve’l-cîm, 19. Beyzavî Tefsiri Şerhi, 20. Muhammediye Şerhi,